صفحه 425

مسئله 178- يكى از گناهان در اسلام كوتاهى در رفع حوائج مسلمين است، و از قرآن و روايات بسيارى استفاده مى‏شود كه هر كسى بايد به اندازۀ وسعش در رفع حوائج مسلمان‌ها كوشا باشد:

«لِيُنْفِقْ ذُوسَعَةٍ مِنْ سَعَتِهٍ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا اتاهُ اللَّه»[1]

«بر توانگر است كه از دارايى خود هزينه كند، و هر كه روزى او تنگ باشد، بايد از آنچه خدا به او داده بخشش كند.»

و حوائج مسلمين اقسامى دارد:

الف) حوائج ضرورى نظير آن چيزى از خوراك و پوشاك و مسكن و ازدواج كه اگر رفع حاجت او نشود در خطر واقع مى‏شود. اين قسم از حوائج را هر كس كه قدرت دارد بايد رفع كند، و قدر متيقّن از آيات و روايات همين است، و كوتاهى براى كسى كه قدرت دارد حرام است.

ب) اگر آبروى كسى در خطر باشد، بر همه واجب است كه براى حفظ آبروى او كوشا باشند و قطعاً آيات و روايات شامل اين قسم نيز مى‏شود، و كوتاهى در اين امر نيز از گناهان بزرگ در اسلام است.

ج) حوائج لازم ولى غير ضرورى، نظير آنچه از خوراك و پوشاك و مسكن و ازدواج كه اگر رفع حاجت او نشود گرچه در خطر واقع نمى‏شود، ولى در مشكل و مضيقه است، و اين قسم را نيز هر كس مى‏تواند بايد در رفع آن بكوشد، و آيات و روايات شامل اين قسم نيز مى‏شود، و از اين قسم است اداى ديونى كه وقت آن رسيده باشد و طلبكار مطالبه كند، و از اين قسم است ادارۀ جبهه اگر جنگى براى مسلمان‌ها پيش بيايد و نظير اينها كه فراوان است.

د) حوائج غير لازم و غير ضرورى كه به آن حوائج رفاهى نيز مى‏گويند، نظير گوشت و ميوه و مانند آن در خوراك، و لباس كه حافظ آبرو و كرامت اوست در پوشاك، و خانه‏اى كه موجب آسايش اوست در مسكن، و همسرى كه موجب آسايش اوست در ازدواج، و اين قسم از اقسامى است كه مى‏تواند از بابت خمس يا زكات تهيه شود، و رفع این‌گونه حوائج گرچه واجب نيست، ولى از مستحبّات مؤكّد است، و ثواب آن از هر عمل مستحبّى بيشتر است،

صفحه 426

حتّى در بعضى از روايات آمده است كه رفع این‌گونه حوائج ثوابش از بيست حجّ و عمره و دو ماه اعتكاف در مسجدالحرام بالاتر است.

مسئله 179- كوتاهى در رفع حوائجى كه واجب است گرچه گناهش بزرگ است، ولى ضمان‏آور نيست، به‌خلاف خمس و زكات كه اگر كوتاهى در اداى آن كند، علاوه بر اينكه گناهش بزرگ است، ضمان‌آور نيز مى‏باشد، حتّى اگر بميرد، بايد اوّل از مال او برداشته شود و بعد ورثه مال را بين خود تقسيم كنند.

مسئله 180- توبه از اين گناه بزرگ، پشيمانى از گذشته و كوشابودن در رفع حوائج كسانى است كه كمك به آنها لازم بوده، ولى تحصيل رضايت آنها لازم نيست.